Puszcza Białowieska - ostatnia ostoja Żubra
Puszcza Białowieska to polsko-białoruski kompleks leśny. Dzięki trwającej od kilku wieków ochronie, Puszcza zachowała swój pierwotny charakter po dziś dzień. Jednocześnie stając się ostatnią ostoją potężnego i majestatycznego żubra, którego spotkać można zarówno na trasach pieszych wędrówek jak i w rezerwacie pokazowym żubra.
Białowieski Park Narodowy
Rozpoczął swoje istnienie w roku 1921, kiedy to na terenie obecnego parku utworzono leśnictwo “Rezerwat”, przekształcone 1923 na “Park Narodowy w Białowieży”, a w 1947 nazwany “Białowieskim Parkiem Narodowym”.
W 1979 roku park został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
W Parku podziwiać możemy ostatni w Europie naturalny las o charakterze pierwotnym. Charakteryzujący się dużą różnorodnością biologiczną, występuje tu m.in. 809 gatunków roślin naczyniowych, ponad 3 tys. gatunków roślin zarodnikowych i grzybów, prawie 200 gatunków mchów i 283 gatunki porostów. Stwierdzono ponad 8 tys. gatunków bezkręgowców, ok. 120 gatunków ptaków lęgowych oraz 52 gatunki ssaków.
Dodatkowo, stare pierwotne drzewostany wyróżniają się obfitością martwego drewna w różnym stadium rozkładu, co sprzyja występowaniu gatunków typowych dla lasów naturalnych. Spośród ptaków spotykamy tu np.: sóweczkę, dzięcioła trójpalczastego i białogrzbietego; z chrząszczy – żerdziankę Urussowa, pachnicę dębową, rozmiazga kolweńskiego; z motyli – lotnicę zyskę, szlaczkonia torfowca.
Puszcza Białowieska to także kompleks siedlisk nieleśnych, w tym łąk wilgotnych, dolin rzek i terenów podmokłych. Ten duży i zwarty obszar leśny jest miejscem występowania żywotnych populacji dużych ssaków, w tym ssaków drapieżnych (wilk, ryś i wydra) tworzących kompletną sieć pokarmową.
Rezerwat Pokazowy Żubrów i Rezerwat Ścisły
Rezerwat pokazowy żubrów powstał w 1937 roku i początkowo był miejscem restytucji tarpana leśnego. Jednak w 1955 roku zaniechano prac nad restytucją tarpanów i utworzona została zagroda dla żubrów.
Zwierzęta w Rezerwacie eksponowane są w warunkach półnaturalnych, w dużych zagrodach z naturalną roślinnością. W warunkach zbliżonych do naturalnych, eksponowane są żubry, koniki polskie typu tarpana, łosie, jelenie, sarny, dziki, żubronie (krzyżówka żubra z bydłem domowym), wilki i ryś.
Pozostała część populacji żubrów zamieszkuje rezerwat ścisły, do którego turyści mają wstęp jedynie z przewodnikiem.
Historia Żubra
Można śmiało powiedzieć, że żubr był gatunkiem od zawsze zagrożonym. Jego ochrona rozpoczęła się już za panowania Zygmunta Starego, kiedy to obowiązywały bardzo wysokie kary dla kłusowników.
W 1803 roku, gdy Polska znalazła się pod zaborami, car Aleksander I wydał dekret zabraniający polowań na żubry bez jego pozwolenia. Za złamanie zakazu groziły wysokie kary, z karą śmierci włącznie.
W XIX w Puszcza Białowieska stała się jedyną naturalną ostoją dla żubra. Jego liczebność oscylowała w granicach 350-1898 osobników, a tuż przed I Wojną Światową 727. Jednak wojna, która przetoczyła się przez teren puszczy dokonała ogromu zniszczeń. Kiedy pierwsze oddziały armii niemieckiej wkroczyły do puszczy w sierpniu 1915 roku, żubry nawykłe do człowieka pierwsze padły ofiarami pogromu. Wiosną 1919 roku zginął ostatni żubr mieszkający w Puszczy Białowieskiej. W Polsce pozostały jedynie 3 osobniki (dwa byki i krowa), które stanowiły prywatną własność księcia von Pless w Pszczynie.
W 1929 roku w ramach restytucji żubra utworzono dla nich zwierzyniec przy drodze łączącej Białowieżę z Hajnówką. Jako pierwsze przywiezione zostały pochodzący z Niemiec - samiec Borusse, mający domieszkę krwi żubra kaukaskiego i żubrobizon Kobold - pochodzący z Danii oraz żubrzyca czystej krwi Biserta i żubrobizonka Faworyta, żubrzyca czystej krwi Biscaya oraz żubrobizonka Stolce ze Szwecji.
Jednak rozmnażanie białowieskiej linii żubrów stało się możliwe dopiero w 1936 roku, kiedy do Białowieży przywieziono 3-letniego byka Plischa z Pszczyny.
W 1939 roku w Białowieży przebywało 16 sztuk żubrów i wszystkie one przetrwały nawałnicę II Wojny Światowej.
Pod koniec 1946 roku oddano do użytku nowy, rozbudowany rezerwat w celu zapewnienia zwierzętom lepszych warunków do rozwoju.
Pomyślny rozwój hodowli restytucyjnej żubrów w Białowieży po II Wojnie
Światowej pozwolił na utworzenie hodowli wolnej. W polskiej części Puszczy Białowieskiej pierwsze żubry zostały wypuszczone na swobodę w 1952 r., a pierwsze cielę na wolności urodziło się w 1957 r. W okresie 1952-1966 wypuszczono z rezerwatów hodowlanych na wolność 38 żubrów.
Od 1967 r. zaprzestano wypuszczana nowych sztuk.
Najnowsze dane z zimy 2021 wskazują, że obecnie w Puszczy Białowieskiej przebywa 715 osobników, w tym 70 młodych urodzonych w 2020.
Park Pałacowy
Park Pałacowy został założony po 1895 roku jako integralna część prywatnej rezydencji myśliwskiej carów Rosji wzniesionej w latach 1889-1894. Nazwa parku "Pałacowy" nawiązuje do najważniejszego obiektu tej rezydencji, jaką był pałac carski.
Autorem projektu parku był Walerian Kronenberg, jeden z najwybitniejszych i modnych wówczas projektantów założeń ogrodowo-parkowych z przełomu wieków.
Park w Białowieży zaprojektowany był w stylu angielskim, nazywanym też krajobrazowym, w którym przeważał ‘naturalny’ charakter. W powstałej kompozycji znalazło się około 200 gatunków drzew i krzewów rosnących do dziś.
Na wzgórzu pałacowym rośnie grupa dębów szypułkowych, liczących dziś ponad 250 lat.
Kolejka wąskotorowa
Kolejną atrakcją Białowieży jest kolejka wąskotorowa, obecnie pełniąca jedynie rolę turystyczną na trasie Hajnówka-Topiło oraz Hajnówka-Dolina Rzeki Leśnej.
W ramach jednorazowego biletu dostajemy około 1,5 godzinną przeprawę kolejką przez las aż do jeziora Topiło i z powrotem. Przy samym jeziorze czeka nas przerwa i możliwość zobaczenia jeziora z bliska.
Sama wycieczka kolejką jest dość przyjemna. Jednak minusem jest fakt, że napędzana jest ona na węgiel a także zbyt długi czas spędzony nad jeziorem z nielicznymi atrakcjami.
Historia kolejki
W latach 1915-1918 Puszcza Białowieska pozostawała pod wojskowym zarządem niemieckim. W celu przerobu pozyskanego drewna wybudowano tartaki, fabrykę wełny drzewnej, stolarnię, fabrykę suchej destylacji drewna. Kiedy do wywozu drewna z lasu przestały wystarczać konie przystąpiono do budowy kolejki leśnej. Do pracy zostali zaangażowani jeńcy rosyjscy, francuscy oraz miejscowa ludność. Poza torami stałymi układano dosyć gęstą sieć torów przenośnych, które w miarę potrzeb przekładano w miejsca intensywnego pozyskania drewna.
W latach 1924-1929 kolejki leśne pozostawały pod zarządem angielskiej firmy „The Century European Timber Corporation".
W 1929 zarząd nad kolejkami przejęła Dyrekcja Lasów Państwowych w Białowieży.
W roku 1939 Puszczę Białowieską zajęli Rosjanie, którzy również pozyskiwali duże ilości surowca.
W roku 1941 teren Puszczy Białowieskiej zajęli Niemcy, którzy wywozili surowiec zgromadzony przez Rosjan.
W 1944 roku zaraz po wyzwoleniu kraju, zaczęto usuwać zniszczenia. Uruchomiono pociąg z Hajnówki do Białowieży. Rozwinęły się warsztaty mechaniczne w których naprawiano tabor, zmechanizował się także załadunek drewna.
Rola kolejek leśnych w transporcie drewna zmalała w latach 70-tych, wraz z rozwojem transportu samochodowego.
W 1991 zaprzestano transportu drewna kolejką.
Miejsce Mocy
Ciekawym miejscem jest też miejsce mocy zlokalizowane ok 0,5 km od Białowieży, a prowadzi do niego 4 km szlak dydaktyczny.
Miejsce to jest prawdopodobnie miejscem kultu prasłowian, jednym z tzw. “świętych gajów”. W miejscu tym znajduje się kamienny krąg ułożony wśród drzew o niespotykanym dla zwartych lasów pokroju.
Legenda głosi, że w pradziejach było w Puszczy ukryte miejsce, w którym gromadzili się wtajemniczeni, by swą mocą i mocą kamieni powstrzymywać wrogów zbliżających się do ukrytych w Puszczy osad.
Podsumowanie
Puszcza Białowieska to miejsce ciągle jeszcze magiczne i dziewicze, gdzie podczas leśny wędrówek spotkać można żuki przecinające drogę turystom, motyle cichutko przysiadające na krzewach, a podczas podróży samochodem zetknąć się z drapieżnym ptakiem ucinającym sobie krótki postój na drodze.
Niestety jednak coraz bardziej widać w niej obecności człowieka. Widać powycinane drzewa, szlaki turystyczne prowadzące w głąb rezerwatu ścisłego, węglowe kolejki przecinające lasy.
I z jednej strony zrozumiałe jest, że ci którzy chcą być bliżej przyrody pragną zagłębić się w jej tajemnicze ostoje, poczuć magię, połączyć się z naturą. Ale ciągle nie daje mi spokoju jedna myśl - czy ścisły rezerwat przyrody nie powinien być jednak wolny od człowieka, turysty? Czy nie powinniśmy pozwolić naturze na spokojną egzystencję?
Puszcza Białowieska to ostatnia ostoja nie tylko żubra, ale wielu innych gatunków zwierząt i roślin. Nie pozwólmy, aby ten rezerwat przyrody upadł. To my ludzie przyczyniliśmy się do niemal całkowitej zagłady żubra i to my pomogliśmy w jego restytucji. I również w naszych rękach jest to, aby historia nie zatoczyła koła.